Tacettin DURMUŞ
Kars’ta Araştırmacı Fotoğraf Sanatçısı Yıldırım Öztürkkan, Tarihçi Faruk Torunoğlu ile birlikte Kars’ta hali hazırda ayakta duran ve kaderine terk edilmiş Arap Tabya’nın bilinmeyen yönlerini ortaya çıkarmak için hummalı bir çalışma sürdürüyor.
Araştırmacı Fotoğraf Sanatçısı Yıldırım Öztürkkan ve Torunoğlu Kars’ta mevcut tarihi 46 tabyada yıllarca yaptığı araştırmalarının ardından Torunoğlu ile birlikte şehrin yakın tarihinde önemli bir yer tutan Arap Tabya’nın planını çizerek haritalandırıyor.
Bilindiği üzere; İran Şahı II. Tahmasb döneminde İran orduları tarafından Kars'a yapılan saldırılar 18. yüzyıl boyunca devam etmiştir. Daha sonra 1806-1828-1855 ve 1877 Rus saldırılarına karşı Kars’ı ve Kars Kalesini korumak için Padişah III. Selim ve Sultan Abdülaziz dönemlerinde şehri savunmak için en az 46 adet askeri tabya yapılmıştır.
Günümüzde bu tabyalardan bazılarının sadece izi kalırken birçoğu da sahipsizlik ve bakımsızlığa rağmen ayakta durmaya devam ediyor. Kars’ta mevcut 46 tabyadan ikisi 1734 yılında inşa edilen ve Kars merkezde bulunan tarihi Süvari Tabya, Türkiye’nin ilk ve tek peynir müzesi ve ‘Kanlı Tabya’ olarak bilinin tabya ise Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi olarak restore edilerek turizme kazandırıldı. Öte yanan birkaç tabya ise halen Askeri kışla olarak kullanılırken diğerleri ise define avcılarının saldırısına uğramaya devem ediyor. Bunun yanı sıra taşları ve demir aksanları bazı vatandaşlar tarafından sökülüyor.
Faruk Torunoğlu “Arap Tabya’nın olağanüstü bir yapı tekniği ile inşa edilmiştir”
Kars’ta 46 tabya bu durumu yaşarken Araştırmacı Fotoğraf Sanatçısı Yıldırım Öztürkkan ve Tarihçi Faruk Torunoğlu, 3 aydan bu yana Arap Tabyada araştırma ve inceleme yapıyorlar.
Torunoğlu,1828-1829 tarihlerinde inşa edilen Arap Tabya’nın olağanüstü bir yapı tekniği ile inşa edildiğini söyledi.
Tarihçi Faruk Torunoğlu “46 tane tabyaya sahip Kars’taki Arap Tabyanın önündeyiz şu an. Fotoğraf Sanatçısı ve tarih araştırmacısı Yıldırım Öztükkan ile birlikte yaklaşık 3 aydır Arap Tabya ile ilgili çalışmalar yapıyoruz. Bu tabyanın haritalanmasını ve planlanmasını yapmaya çalışıyoruz. 1853 - 1856 Kırım Savaşı öncesinde özelikle İngilizlerin bu konudaki öngörüsü ve Rus saldırılarına karşı önlem amaçlı olarak Osmanlılara yaptırttığı tabyalarında birisidir Arap Tabya. Değerli Fotoğraf Sanatçısı Yıldırım Öztükkan hocamız zaten bu konuda Kars tabyaları ile ilgili olarak birçok çalışma yapmıştı.” dedi.
Yıldırım Öztürkkan: “Rusların bu tabyada ne imal ettiği ve ne amaçla kullandığı tam olarak belli değil”
Araştırmacı Fotoğraf Sanatçısı ve Kars tarihi araştırmacısı Yıldırım Öztürkkan da yaptıkları araştırmalara gören Arap Tabyanın bir tabya olarak kullanılmadığını ve Ruslar tarafından çok değerli bir imalathane olarak kullanıldığını ileri sürdü.
Öztürkkan açıklamasında şunları söyledi, “Arap Tabya mevcut Kars tabyaları içerisinde en büyük en görkemli ve meçhul olan diyelim. Çünkü içerisinde bayağı uzun labirentleri olan, efendim koridorlar ve ne imal edildiği veyahut da burada ne imal edildiğine dair henüz elimizde somut bir belge yok. Fakat burası üretime dair ve çok korunaklı bir olduğu elimizdeki eski fotoğrafları incelediğimiz konulara göre aşağı yukarı 1000 tane askerin aynı anda bu tabyayı korumakla mükellef olduğunu anlayabiliyoruz. Bunu tabyayı incelediğimizde görebiliyoruz. Burası halk arasında ‘Borazanlı Tabya’ olarak tanıyorsa da; borazanın sesle ve bir ses yayması bir ilgisi yoktur. Bu doğrudan doğruya üstündeki kulak şeklindeki aksesuarı döndürdüğümüz zaman rüzgarın geliş yönüne göre aşağıda aşağı yukarı 80 santimetre eninde bir koridor var. 72 metre uzunluğunda koridorlarda bulunan 8 tane koğuşu komple havalandırmaktadır.
Bu borazandan iki tanesi vardır. Bir tanesi üstü biraz daha küçük ve borazan şeklinde değil de daha küçük yerlerde hava tahliyesi için kullanılmıştır. Sağ tarafındaki kulaktan aldığı havayı bütün koğuşlara aktarıyor ve kirli havayı tahliye ediyor. Ayriyeten burası 3 kat yer altındadır. 3 kat ve 67 tane 67 basamakla aşağıya doğru inilmektedir. Aşağı yukarı 150 metre ebadında 11 metre eninde bir kanal görülmektedir. Bu tabyada 1970'li yıllara kadar askeri birliklere hizmet veriyordu. Bu tarihte askeri birlikler bu tabyayı terk etti. Askeri birlikler burayı terk ettikten sonra da taş ve demir ocağı olarak kullandı. Bazı vatandaşları burayı talan etti. Tabyanın içerisi kışın sıcak ve yazın ise serin olur.
Koridorlar aşağı yukarı 2 metre eninde 20 ile 50 metre arasında 8- 10 tane değişen koridorlar bulunmaktadır. Bu tabyada çözemediğimiz bir konu ise 70 santim eninde 43 santim eninde bir su kanalı tabyanın tamamını komple gezmektedir ve 100 tonluk bir su deposu da mevcuttur. Burada Ruslar Kars’ı terk etmeden önce bu tabyada ne yapıldığı, ne imal ettiği veya ürettiği tam olarak belli değildir.”